ช็อกโกแลตซิสต์ (Chocolate cyst)

คำว่าช็อกโกแลตซิสต์ (Chocolate cyst) ถูกนำมาเรียกกันจนจะเป็นภาษาไทยอยู่แล้วครับ ... คำว่าช็อกโกแลตก็คือช็อกโกแลตของหวานที่เราชอบรับประทานกันน่ะครับ ...​ ส่วนใหญ่ถ้าอยู่ในที่เย็นจะเป็นของแข็งแต่จะเป็นของเหลวสีน้ำตาลเข้มในที่ร้อน ... คำว่า ซิสต์ (Cyst) ก็แปลง่ายๆว่าถุงที่มีของเหลวข้างใน ... คำว่าซิสต์ (Cyst) ในทางการแพทย์ส่วนใหญ่มักไม่ใช่เนื้อร้ายหรือมะเร็งหรอกครับ ...​ ของเหลวในก้อนหรือในถุงนั่นก็อาจจะเป็น น้ำ เลือด ไขมัน น้ำเหลือง หรือน้ำหนอง เป็นต้น ...​ อย่างไรก็ตามซิสต์บางอย่างอาจเป็นถุงที่มีของเหลวซึ่งเกิดจากเนื้อมะเร็งที่มีการสลายตัวเป็นของเหลวก็ได้

มดลูกและปีกมดลูก (ปีกมดลูกหรือรังไข่ข้างซ้ายโตเป็นถุงเลือดเหลวๆหรือช็อกโกแลตซิสต์ในขณะที่ข้างขวาปกติ)

วันนี้หมอจะขอเขียนถึงช็อกโกแลตซิสต์ (Chocolate Cyst) ที่เป็นที่เข้าใจกันโดยทั่วไปว่าหมายถึงก้อนเนื้องอกชนิดหนึ่งที่เกิดที่ รังไข่ (Ovary) ของคุณผู้หญิง ... จริงๆแล้วก้อนชนิดนี้ไม่ได้มีช็อกโกแลตอยู่ภายในหรอกครับ ...​ ภายในก้อนเนื้องอกที่มีลักษณะเป็นถุงชนิดนี้จะเป็นเลือดเก่าๆเหลวๆซึ่งมีสีน้ำตาลเข้มคล้ายช็อกโกแลตเหลวๆทำให้นิยมเรียกกันว่าช็อกโกแลตซิสต์

การที่เลือดไปออกและรวมตัวกันเป็นถุงเลือดอยู่ที่รังไข่เกิดจากการที่มีเยื่อบุโพรงมดลูกไปเจริญผิดที่คือแทนที่เยื่อบุโพรงมดลูกจะบุอยู่เฉพาะที่โพรงมดลูก ...​ กลับไปเจริญอยู่ที่อื่นนอกโพรงมดลูกซึ่งส่วนใหญ่จะอยู่ในบริเวณอุ้งเชิงกรานหรือช่องท้องส่วนล่างของคุณผู้หญิงโดยเฉพาะที่รังไข่ ... ซึ่งในภาวะปกติทุกๆรอบเดือนที่ผ่านไปพบว่าเยื่อบุโพรงมดลูกจะหนาตัวขึ้นมาจากอิทธิของฮอร์โมนจากรังไข่เพื่อรองรับการฝังตัวของทารก ... หากไม่มีการฝังตัวของทารกซึ่งก็คือไม่มีการตั้งครรภ์เกิดขึ้น ...​ เยื่อบุโพรงมดลูกก็จะมีการหลุดลอกออกมาเป็นเลือดทุกๆเดือนหรือที่เรียกว่า ประจำเดือน (menstruation) น่ะครับ

เยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่ก็ตอบสนองต่อฮอร์โมนจากรังไข่เช่นกัน ... เยื่อบุที่อยู่ผิดที่ก็จะหนาตัวขึ้นมาทุกเดือนเหมือนในโพรงมดลูกและหลุดลอกออกมาเป็นเลือดทุกๆเดือนเหมือนกัน ... เลือดที่ออกจากโพรงมดลูกจะมีทางไหลออกสู่ภายนอกผ่านออกมาทางช่องคลอดในขณะที่เลือดที่ออกจากเยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่จะไม่มีทางไหลออกมาภายนอกจึงขังตัวรวมกันอยู่ในช่องท้อง ... รวมกันไปเรื่อยๆทุกๆเดือนจนกลายเป็นถุงเลือดจากถุงเล็กๆก็จะกลายเป็นถุงใหญ่ๆในที่สุด ... ถุงเลือดที่รังไข่นี่แหละครับที่เรียกว่าช็อกโกแลตซิสต์ ... ผู้หญิงที่มีภาวะผิดปกติแบบนี้มักจะมีอาการปวดประจำเดือนมากและยิ่งปวดมากขึ้นเรื่อยๆเมื่อเวลาผ่านไปและมักจะมีพังผืดในอุ้งเชิงกรานและมีภาวะมีบุตรยาก

มดลูก (กลาง) และรังไข่ซ้าย (Chocolate cyst) และพังผืดที่ยึดมดลูกติดกับอวัยวะข้างเคียงทำให้ปวดประจำเดือนและมีบุตรยาก

โรค เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ มีชื่อเรียกทางการแพทย์ว่า Endometriosis ครับ ... คนไข้มักมาพบแพทย์ด้วยอาการปวดประจำเดือนมากหรือภาวะมีบุตรยาก ... หมอเองรู้สึกว่าพบโรคนี้ได้บ่อยมากขึ้นมากเมื่อเทียบกับในอดีตและคิดว่าเหตุผลที่พอเป็นไปได้ที่ทำให้พบภาวะนี้บ่อยขึ้นก็เพราะผู้หญิงในปัจจุบันทำแต่งานและแต่งงานช้ากว่าผู้หญิงในอดีตหรือไม่ก็ครองความโสดไปเลย

ปวดประจำเดือนมีสาเหตุหลายอย่าง ... ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่อาจเป็นหนึ่งในสาเหตุของการปวดประจำเดือน

ท่านผู้อ่านเคยได้ยินญาติผู้ใหญ่เช่นพ่อแม่ปู่ย่าตายายพูดกับลูกสาวหรือหลานสาวที่มีอาการปวดประจำเดือนบ้างไม๊ครับว่า "ปวดประจำเดือนน่ะไม่เป็นไรหรอก ... แต่งงานแล้วก็จะหายปวดไปเอง" คำพูดเหล่านี้ดูน่าจะเกี่ยวกับโรคนี้นะครับเพราะตอนเริ่มเป็นก็จะเริ่มมีอาการปวดประจำเดือนแต่พอรีบแต่งงานตั้งแต่อายุยังน้อยและโรคยังไม่เป็นมากมีพังผืดในอุ้งเชิงกรานน้อยทำให้มีโอกาสตั้งครรภ์สูง ... และโดยธรรมชาติ ... เมื่อตั้งครรภ์รกของทารกก็จะสร้างฮอร์โมนออกมายับยั้งการตกไข่ทำให้ไม่มีฮอร์โมนจากรังไข่มากระตุ้นเยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่ทำให้ไม่มีการหนาตัวและไม่หลุดลอกกลายเป็นเลือดแต่กลับหยุดการเจริญเติบโตและฝ่อไปในที่สุดทำให้โรคนี้ทุเลาหรือหายไปได้จากการตั้งครรภ์ ...​ ผู้หญิงในปัจจุบันแต่งงานช้าทำให้โรคสะสมเป็นอยู่นานและมักมีพังผืดยึดติดมากเกิดภาวะมีบุตรยากทำให้โรคยิ่งเป็นมากยิ่งขึ้น

การสังเกตของคนสมัยก่อนก็มีหลายอย่างที่เป็นความจริงนะครับตัวอย่างเช่นเรื่องที่หมอเขียนมาในเบื้องต้นเกี่ยวกับช็อกโกแลตซิสต์

ยังมีอีกหลายเรื่องที่น่ารู้เกี่ยวกับโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ (Endometriosis) เช่น การวินิจฉัย การรักษา หรือภาวะแทรกซ้อนจากโรคนี้ ... มีโอกาสหมอจะเขียนเพิ่มเติมในมุมมองอื่นๆของโรคนี้มาให้ได้อ่านกันอีกนะครับ ... สวัสดีและรักษาสุขภาพด้วยนะครับ

รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ
สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่