เลือดออกหลังวัยหมดประจำเดือน (Post-menopausal bleeding)

ตำแหน่งของมดลูกที่ช่องท้องส่วนล่าง (สีแดง)

วันนี้หมอถูกถามเรื่องเลือดออกหลังวัยทองหรือวัยที่หมดประจำเดือนไปแล้วว่าเกิดจากความผิดปกติอะไรได้บ้างและจะดูแลรักษาอย่างไร ...​ ผู้ที่ถามหมอไม่ใช่ตัวคนไข้เองหรอกนะครับแต่เป็นลูกสาวของคนไข้ ... ที่ถามก็เพราะคุณแม่ซึ่งอายุประมาณ 60 ปีและหมดประจำเดือนมาแล้วประมาณ 10 ปี แต่อยู่ดีๆก็มีเลือดออกมาจากช่องคลอดอีก ... หมอเห็นว่าเรื่องนี้น่าจะมีประโยชน์กับคุณผู้หญิงทุกๆคนเลยเอามาเขียนเป็นเกล็ดความรู้ไว้ในบล็อกนี้ครับ

ผู้หญิงปกติทั่วๆไปจะมีประจำเดือนมาประมาณเดือนละครั้งไปจนถึงอายุประมาณ 45-55 ปี ... หลังจากนั้นจะเข้าสู่วัยที่ทั่วๆไปเรียกว่า "วัยทอง (menopause)" ซึ่งเป็นวัยที่รังไข่ไม่มีการตกไข่ ... เมื่อไม่มีการตกไข่ก็จะไม่มีการสร้างฮอร์โมนมากระตุ้นมดลูก ... ทำให้ไม่มีประจำเดือนออกมาอีกหรือขาดประจำเดือน ... แต่จะเรียกว่าวัยทองก็ต่อเมื่อไม่มีประจำเดือนมาเลยอย่างน้อยก็หนึ่งปีนะครับ ... ถ้ายังมาๆหยุดแต่ยังไม่ขาดเกินหนึ่งปีก็ยังไม่เรียกว่าวัยทองครับ ... เฉลี่ยๆแล้วผู้หญิงไทยจะเข้าสู่ภาวะนี้ที่อายุประมาณ 48 ปี ... หมดช้ากว่านี้ก็เป็นไปได้ครับแต่ไม่ควรเกิน 52 ปีเพราะจะอยู่ในกลุ่มที่หมดช้าและมีความเสี่ยงเรื่องมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกสูงขึ้น

ผู้หญิงทุกคนที่ขาดประจำเดือนไปเกินหนึ่งปีแล้วเกิดมีเลือดออกมาอีกมักจะไม่สบายใจเพราะกลัวเป็นมะเร็งมดลูกน่ะครับ ... อย่างเช่นรายที่หมอเล่าให้ฟังว่าลูกสาวถามให้คุณแม่นี่แหละครับ ... หมอขอตอบแบบคร่าวๆเป็นตัวเลขกลมๆจำง่ายๆดีกว่านะครับว่าสาเหตุของเลือดออกหลังวัยหมดประจำเดือนหรือวัยทองนี่เกิดจากอะไรได้บ้าง ... ขอบอกเป็นเปอร์เซนต์แบบง่ายๆนะครับ

สาเหตุบางอย่างที่ทำให้มีเลือดออกจากโพรงมดลูกหลังวัยทอง

ประมาณ 60% เกิดจาก เยื่อบุโพรงมดลูกบางหรือฝ่อ (Atrophy) ที่บางหรือฝ่อก็เพราะไม่มีฮอร์โมนมากระตุ้นน่ะครับ ภาวะนี้ไม่น่ากลัวเพราะไม่มีอันตราย

ประมาณ 10% เกิดจาก ติ่งเนื้องอกในโพรงมดลูกที่เรียกว่า "โพลิป (Polyp)" ภาวะนี้ก็ไม่อันตรายเช่นกันเพราะไม่ใช่เนื้อร้ายหรือมะเร็ง

ประมาณ 10% เกิดจาก มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก (Endometrial Cancer) ... อันนี้แหละครับที่น่ากลัวเพราะเป็นเนื้อร้ายหรือมะเร็งที่มีอันตรายถึงชีวิตได้ ...

ความอ้วนมีความสัมพันธ์โดยตรงกับมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก

ปัจจุบันพบมะเร็งชนิดนี้เพิ่มขึ้นเรื่อยๆตามการพัฒนาของประเทศ ... พูดได้เลยว่าประเทศที่ยิ่งพัฒนาเท่าไหร่ก็ยิ่งพบมะเร็งชนิดนี้เพิ่มขึ้นได้เท่านั้น ... ในประเทศสหรัฐอเมริกาพบบ่อยกว่ามะเร็งปากมดลูกเสียอีก ... ที่เป็นอย่างนี้ก็เพราะมีส่วนเกี่ยวข้องกับวิธีการดำเนินชีวิตโดยเฉพาะเรื่องอาหารการกินและความเครียดที่เปลี่ยนแปลงไปพร้อมๆกันกับการพัฒนาของประเทศครับ ... ประมาณ 70% ของผู้ป่วยมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกมีความสัมพันธ์โดยตรงกับ ความอ้วน (Obesity) ครับ ... อ่านแล้วไม่ต้องกลัวเกินไปนะครับเพราะแม้จะพบมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกได้บ่อยขึ้นแต่การรักษาในปัจจุบันมักได้ผลดีมากๆและมีโอกาสหายขาดได้สูงถ้าตรวจพบตั้งแต่ระยะต้นๆน่ะครับ ...​ แต่ในเบื้องต้นเอาแค่อย่าให้อ้วนก็ลดความเสี่ยงลงไปได้มากแล้วครับ

ประมาณ 10% เกิดจาก เยื่อบุโพรงมดลูกหนาตัวผิดปกติ (Hyperplasia) ... ภาวะนี้แม้ไม่ใช่มะเร็งแต่นำไปสู่การเป็นมะเร็งได้ ... ถ้ารู้ก่อนก็รักษาได้ก่อนครับไม่ควรรอให้กลายเป็นมะเร็ง


อีกประมาณ 10% ที่เหลือก็เกิดจากภาวะอื่นๆอีกหลายอย่างรวมๆกันครับเช่น ... เกิดจากการใช้ฮอร์โมนที่ได้จากภายนอกไม่ว่าจะเป็นฮอร์โมนที่มีใช้ทางการแพทย์หรือจากสมุนไพรที่มีขายกันเกลื่อนไปหมดในปัจจุบัน ... เกิดจากเนื้องอกมดลูก (Fibroid, Adenomyoma) ... หรือเกิดจากอวัยวะอื่นๆที่ไม่ใช่จากโพรงมดลูกโดยตรงเช่น จากปากมดลูก จากช่องคลอด จากทางเดินปัสสาวะ หรือแม้แต่จากทวารหนัก


สาเหตุของเลือดออกหลังวัยหมดประจำเดือนทั้งหมดที่กล่าวมาสามารถวินิจฉัยได้ด้วยการซักประวัติ การตรวจร่างกาย และการตรวจค้นทางการแพทย์ครับ ... การตรวจค้นทางการแพทย์ที่สำคัญที่สุดคือ "การสุ่มตรวจเยื่อบุโพรงมดลูก (Endometrial Sampling)" หรือที่เรียกกันแบบภาษาชาวบ้านว่า "การขูดมดลูก (Uterine Curettage)" ... การขูดมดลูกเอาเยื่อบุโพรงมดลูกมาตรวจจะทำให้วินิจฉัยภาวะผิดปกติได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้นและวินิจฉัยได้ถูกต้องตรงประเด็นไม่ว่าจะเป็นความผิดปกติจาก เยื่อบุโพรงมดลูกฝ่อ ติ่งเนื้องอกโพลิป มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกหนา หรือแม้แต่สาเหตุจากฮอร์โมนจากภายนอก ... โดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องมะเร็งจะสามารถวินิจฉัยได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้น ... ทำให้การรักษาได้ผลดีมีโอกาสหายขาดได้โดยเฉพาะอย่างยิ่งการผ่าตัดซึ่งทำได้ง่ายและปลอดภัยกว่าในอดีตมาก

รูปแสดงการขูดมดลูก

หมอขอยืนยันครับว่าการขูดมดลูกไม่ได้น่ากลัวอย่างที่หลายๆท่านคิด ... การขูดในปัจจุบันทำได้ง่ายปลอดภัยและไม่เจ็บ ทำได้ทั้งแบบผู้ป่วยนอก (OPD) และผู้ป่วยใน (IPD) ... หมอได้เขียนเรื่องการขูดมดลูกเอาไว้ในบล็อกตอนต้นๆแล้ว ... ถ้าท่านผู้อ่านท่านใดสนใจก็ลองไปอ่านดูก็ได้นะครับ



ก่อนจะจบเรื่องเลือดออกหลังวัยหมดประจำเดือนหรือหลังวัยทอง ... หมอรู้สึกว่าน่าจะเขียนเรื่องวัยทองมาให้อ่านกันสักครั้งก็ดีนะครับว่าทำไมต้องเรียกวัยนี้ว่าวัยทองด้วย ... จริงๆแล้วคำว่าวัยทองมีความหมายที่ดีมากๆไม่ใช่มาใช้เรียกแซวกันเล่นๆ ... ไว้รออ่านกันนะครับ


ขอให้ท่านผู้อ่านทุกท่านโชคดีและมีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรงนะครับ



รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ
สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่

กระบังลมหย่อน (Genital relaxation) และ การทำรีแพร์ (Repair)

สวัสดีครับคุณผู้หญิงที่ติดตามอ่านบล็อกของหมอวิรัชทุกท่าน  ...​ หมอไม่ได้เขียนบล็อกมาหลายวันเพราะมีทั้งงานราษฎร์และงานหลวงมาประดังกันหลายอย่าง ... วันนี้มีเวลาเลยนึกถึงเรื่องเรื่องหนึ่งที่อยากเขียนเพราะมีคนไข้ที่มาปรึกษาอยู่เป็นระยะๆ ... เรื่องนั้นคือเรื่อง กระบังลมหย่อน (Genital relaxation) และ การทำรีแพร์ (Repair) 

ท่านผู้อ่านคงเคยได้ยินคำพูดที่ชอบพูดกันเล่นๆว่าพออายุมากขึ้น ... ร่างกายของเรามักไม่ค่อยมีอะไรเป็นไปตามใจเราเลย ... บางส่วนที่อยากให้หย่อนก็ตึง ตัวอย่างเช่นหู ... บางส่วนที่เราอยากให้ตึงก็หย่อน ตัวอย่างเช่นเต้านมของคุณผู้หญิง

อวัยวะส่วนที่อยากให้ตึงแต่หย่อนก็ไม่ได้มีแต่เต้านมนะครับ ...​ กระบังลมของคุณผู้หญิงทั้งหลายก็เป็นอวัยวะอีกส่วนหนึ่งของร่างกายที่มีโอกาสหย่อนได้เช่นกัน ...​ คงไม่มีคุณผู้หญิงคนใดอยากให้กระบังลมของคุณหย่อนใช่ไม๊ครับ

กระบังลมหย่อนหมายความว่าอะไรล่ะครับ ... หากท่านลองหลับตานึกภาพผู้หญิงในท่ายืนตรง ...​ ท่านคงจะพอนึกภาพออกนะครับว่ามีอวัยวะหลายอย่างในช่องท้องของท่านที่สามารถไล่เรียงลงมาเรื่อยๆจากบนสุดลงมาล่างสุด ... อวัยวะในช่องท้องส่วนบนๆได้แก่ กระเพาะอาหาร ตับ ลำใส้ เรื่อยๆลงมา ... อวัยวะในช่องท้องส่วนล่างซึ่งรวมถึงในช่องเชิงกรานด้วยได้แก่ กระเพาะปัสสาวะ มดลูก ปีกมดลูก ช่องคลอด และทวารหนัก ... ท่านเคยสงสัยไม๊ครับว่าอวัยวะในช่องท้องเหล่านี้ลอยอยู่ได้ยังไงโดยไม่หลุดหล่นจากช่องท้องออกมากองอยู่ระหว่างขาของท่านแม้ท่านจะออกแรงเบ่งในช่องท้องอย่างแรง เช่น เวลาไอจาม เวลาเบ่งถ่ายอุจจาระ เวลาออกกำลังกายแบบหนักๆ

คิดๆแล้วอวัยวะเหล่านี้ก็ควรจะหลุดหล่นลงมาน่ะครับเพราะที่ส่วนล่างของช่องท้องไม่ได้มีกระดูกรองรับทางออกไว้เลย ... การที่อวัยวะต่างๆไม่หล่นหรือไหลออกมากองอยู่ระหว่างขาของท่านก็เพราะว่ามีกระบังลมนี่แหละครับที่รองรับไว้โดยกระบังลมก็คือส่วนของกล้ามเน้ือและพังผืดหุ้มกล้ามเนื้อที่ขึงตึงระหว่างด้านหน้าตั้งแต่กระดูกหัวหน่าวไปยังด้านข้างและด้านหลังของกระดูกเชิงกรานและกระดูกก้นกบ ... กระบังลมนี้ถ้าดูเผินๆก็คล้ายๆเปลญวนที่ขึงจากด้านหน้าไปด้านหลังของส่วนล่างสุดของช่องท้องน่ะครับ

ในภาวะปกติธรรมชาติจะสร้างให้กล้ามเนื้อกระบังลมตึงและแข็งแรงมากเพียงพอที่จะรองรับอวัยวะต่างๆในช่องท้อง เช่น มดลูก ปีกมดลูก กระเพาะปัสสาวะ หรือทวารหนัก ไม่ให้หย่อนหรือโผล่ออกมาได้ ครับ ... จะมีก็เพียงแค่ช่องบางช่องเท่านั้นที่ผ่านออกมาเพื่อทำหน้าที่ตามธรรมชาติเช่น ท่อปัสสาวะ ช่องคลอด และทวารหนัก เป็นต้น

Bladder (กระเพาะปัสสาวะ), Uterus (มดลูก), Rectum (ทวารหนัก) 

กระบังลมที่เคยตึงและแข็งแรงอาจหย่อนลงมาได้หลายระดับ ... มีตั้งแต่หย่อนเพียงเล็กน้อยและไม่มีอาการอะไรผิดปกติมากนักไปจนถึงหย่อนมากจนไม่สามารถรองรับอวัยวะในอุ้งเชิงกรานเช่น มดลูก ปีกมดลูก กระเพาะปัสสาวะ หรือทวารหนักเอาไว้ได้ ... กรณีที่หย่อนมากๆจะมีผลให้ มดลูก ปีกมดลูก กระเพาะปัสสาวะ หรือทวารหนักโผล่พ้นออกมาอยู่ที่ปากช่องคลอดหรือแม้แต่โผล่ออกมาอยู่ระหว่างขาของผู้ป่วยได้ ... การหย่อนดังกล่าวมีผลต่อการควบคุมการขับถ่ายปัสสาวะอุจจาระเป็นอย่างยิ่ง ... บางรายอาจควบคุมการปัสสาวะไม่ได้ ไอจามมีปัสสาวะเล็ด ไปห้องนำ้ไม่ทัน ปัสสาวะไม่ออก ท้องผูก มีก้อนโผล่ออกมาเสียดสีระหว่างขา บางครั้งเป็นมากและนานจนไม่สามารถใส่ก้อนที่โผล่ออกมากลับเข้าไปในช่องคลอดได้และอาจมีแผลกดทับซึ่งนำไปสู้ปัญหาอีกหลายๆอย่าง ... ลองนึกดูสิครับว่าถ้าภาวะดังกล่าวเกิดกับท่านท่านจะรู้สึกอย่างไร

กระบังลมหย่อน (กระเพาะปัสสาวะ มดลูก และทวารหนัก)

สาเหตุทั้งที่เป็นสาเหตุโดยตรงและที่เป็นสาเหตุเสริมหรือเป็นปัจจัยเสี่ยงให้เกิดการหย่อนของกระบังลมมีหลายอย่างครับได้แก่ การคลอดบุตร ความเสื่อมจากอายุมากและการขาดฮอร์โมน การเพิ่มแรงดันในช่องท้อง และความพิการหรือผิดปกติแต่กำเนิด

การคลอดบุตร ... สาเหตุใหญ่ที่สุดของกระบังลมหย่อนได้แก่การคลอดบุตรหรือการคลอดลูกทางช่องคลอด ... โดยเฉพาะอย่างยิ่งการคลอดที่ยากต้องใช้เวลานานหรือใช้แรงเบ่งอย่างมาก ... การคลอดหลายๆครั้งหรือมีลูกหลายคน ... หรือการคลอดที่ได้รับการช่วยคลอดหรือเย็บซ่อมแซมช่องทางคลอดไม่ถูกต้อง ... ทั้งหมดที่กล่าวมาล้วนเป็นสาเหตุใหญ่ที่ทำให้เกิดกระบังลมหย่อน ... โชคดีที่ในปัจจุบันมีการผ่าท้องคลอดมากขึ้นและไม่ค่อยมีครอบครัวไหนที่มีลูกมากๆหรือหลายๆคนเหมือนในสมัยก่อน ทำให้พบภาวะกระบังลมหย่อนน้อยลงหรือรุนแรงน้อยกว่าในอดีต ...  แต่ที่อธิบายอย่างนี้ก็ไม่ได้หมายความว่าผู้เขียนสนับสนุนการผ่าท้องคลอดมากกว่าการคลอดทางช่องคลอดตามธรรมชาตินะครับ

ความเสื่อมจากอายุมากและการขาดฮอร์โมน ...​ ความเสื่อมที่มากับอายุที่มากขึ้นโดยเฉพาะหลังวัยหมดระดูหรือที่เรียกว่าวัยทองก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้กระบังลมที่หย่อนอยู่แล้วหย่อนมากยิ่งขึ้นและมีอาการทุกข์ทรมานชัดเจน ... การลดลงหรือการขาดฮอร์โมนเพศในวัยทองนับว่ามีผลต่อความแข็งแรงหรือการตึงหย่อนของกระบังลม เพราะฮอร์โมนจากรังไข่ที่เรารู้จักกันในชื่อว่า "เอสโตรเจน (Estrogen)" มีส่วนช่วยให้กล้ามเนื้อและพังผืดตึงกระชับ ... เมื่อฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลงหรือขาดไปในวัยทองจึงมีส่วนทำให้เกิดการหย่อนของกระบังลมมากยิ่งขึ้น

การเพิ่มแรงดันในช่องท้อง ... การเพิ่มแรงดันหรือการออกแรงเบ่งในช่องท้องมากและต่อเนื่องเป็นเวลานาน เช่นการทำงานที่ต้องยกของหนักเป็นประจำ ... โรคหอบหืดไอจาม ... หรือท้องผูกเรื้อรัง ...​ ภาวะที่กล่าวมาทำให้เกิดการเพิ่มแรงดันในช่องท้องสูงทำให้เกิดภาวะกระบังลมหย่อนได้

ความพิการหรือผิดปกติแต่กำเนิด ... ภาวะนี้พบได้น้อยแต่ก็เป็นส่วนหนึ่งที่อาจเสริมให้กระบังลมหย่อนได้ครับ

จากข้อความทั้งหมดที่เขียนมาคงพอที่จะทำให้ท่านผู้อ่านนึกออกบ้างนะครับว่ากระบังลมหย่อนมีสาเหตุตรงและเสริมหลายๆอย่าง ... ซึ่งการคลอดน่าจะเป็นสาเหตุสำคัญที่สุดและรองมาก็คือเรื่องอายุและการขาดฮอร์โมนในวัยทอง

กระบังลมหย่อนเพียงเล็กน้อยอาจไม่มีอาการอะไรรบกวนชีวิตมากนักหรอกครับ ... หากหย่อนมากอาจทำให้มีอาการได้หลายอย่าง ... อาการในเบื้องต้นได้แก่การรู้สึกถ่วงเหมือนมีอะไรมาจุกหรือจะหลุดออกมาจากช่องคลอด ... เมื่อไปพบสูตินรีแพทย์และได้รับการตรวจภายใน ... แพทย์อาจตรวจพบว่าเริ่มมีการหย่อนของมดลูก ปากมดลูก กระเพาะปัสสาวะหรือทวารหนักในระดับต้นๆ ซึ่งถ้าหย่อนไม่มากและอาการไม่จนรบกวนชีวิตประจำวันก็อาจรักษาโดยการสังเกตดูอาการไปก่อนได้

ในผู้ป่วยบางรายจะมาพบแพทย์โดยจะบอกได้เลยว่ามีก้อนมาจุกหรือโผล่ออกมาจากช่องคลอด ... ซึ่งก้อนที่ตรวจพบมักเป็น กระเพาะปัสสาวะ ทวารหนัก ปากมดลูก มดลูก หรืออวัยวะทุกอย่างที่กล่าวมาเลยก็ได้ ... ซึ่งถ้าถึงขนาดตรวจพบได้เองว่ามีก้อนโผล่ออกมาก็คงต้องได้รับการรักษาแล้วละครับ ... บางครั้งก้อนที่โผล่ออกมามีการเสียดสีหรือกดเบียดกันในระหว่างขาทำให้เกิดแผลที่มักมีการติดเชื้อทำให้เจ็บปวดหรือมีกลิ่นเหม็นมาก

บางรายปล่อยไว้นานมากจนมีการเสียไปของการควบคุมการขับถ่ายปัสสาวะ ... เมื่อกระเพาะปัสสาวะหย่อนลงมาอยู่ในตำแหน่งที่ผิดปกติ การทำงานก็จะผิดปกติไปด้วยโดยอาจมีอาการ ไอจามมีปัสสาวะเล็ด ปัสสาวะราดไปห้องนำ้ไม่ทัน ปัสสาวะไม่พุ่งหรือปัสสาวะไม่ออก กระเพาะปัสสาวะอักเสบบ่อยๆหรือเรื้อรัง ...​ ภาวะดังกล่าวเป็นปัญหาใหญ่อย่างหนึ่งของผู้สูงอายุที่พบได้เป็นประจำ

บางรายมีการขับถ่ายอุจจาระผิดปกติ ... เมื่อทวารหนักหย่อนลงมามักทำให้มีอาการท้องผูกซึ่งอาการท้องผูกเรื้อรังจะยิ่งไปเสริมกระตุ้นให้การหย่อนของกระบังลมเป็นมากยิ่งขึ้น

อาการทั้งหมดที่กล่าวมาอาจแตกต่างกันไป ... อาการอาจน้อยและไม่รบกวนชีวิตประจำวันหรือมากจนรบกวนต่อคุณภาพชีวิตและสมควรได้รับการดูแลรักษา

การรักษาที่ดีที่สุดก็คือการป้องกันโดยการหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่กล่าวมาทั้งหมดในเบื้องต้น แต่หากไม่ได้ป้องกันหรือป้องกันแล้วก็ยังเกิดกระบังลมหย่อนและมีอาการก็คงต้องรักษากันแล้วละครับ

การรักษาภาวะกระบังลมหย่อนมีหลายวิธีได้แก่ ... การทำกายภาพบำบัด การผ่าตัด หรือการใส่ห่วงยางไปค้ำไว้ในช่องคลอด

การทำกายภาพบำบัด ... สามารถทำได้ด้วยตนเองโดยการขมิบก้นซึ่งเป็นการออกกำลังกล้ามเนื้อกระบังลมหรือกล้ามเนื้อหูรูด หากทำถูกต้องหรือทำเป็นประจำจะพบว่าการขมิบก้นเป็นการทำให้กล้ามเนื้อกระบังลมแข็งแรงและรองรับอวัยวะในอุ้งเชิงกรานเช่น มดลูก กระเพาะปัสสาวะ หรือทวารหนักไม่ให้หย่อนลงมาได้ในระดับหนึ่ง รายละเอียดเรื่องนี้ท่านผู้อ่านสามารถเข้าไปค้นหาดูเพิ่มเติมได้ในกูเกิ้ลนะครับ

การรักษาด้วยการผ่าตัด ... การผ่าตัดหรือที่มักเรียกกันในภาษาชาวบ้านว่าการทำรีแพร์ (Repair) น่ะครับ ... รีแพร์ (Repair) เป็นภาษาต่างประเทศที่แปลว่าซ่อมแซมครับ ... การทำรีแพร์เป็นคำที่เข้าใจผิดเพี้ยนกันไปว่าคือ "การทำสาว" ...​​ เรื่องการทำสาวดังกล่าวเป็นเพียงการผ่าตัดเล็กในผู้ที่ไม่ได้มีอาการอะไรมากนัก ... เป็นเพียงการผ่าตัดที่ทำให้ปากช่องคลอดแคบเข้ามาเท่านั้น กรณีดังกล่าวอาจทำเพื่อความงามหรือเรื่องเพศสัมพันธ์แต่ไม่ได้ช่วยเรื่องกระบังลมหย่อนอะไรมากนัก ... ต่างจากกรณีการผ่าตัดเพื่อช่วยให้ผู้ที่มีการหย่อนของกระบังลมมากจนมีอาการเช่น มีก้อนโผล่ออกมา มีแผล หรือมีการควบคุมการขับถ่ายปัสสาวะอุจจาระผิดปกติหรือเสียไปเป็นต้น ... การผ่าตัดรักษาในกรณีหลังนี้ต้องการการรักษาจากผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางพิเศษเพราะการผ่าตัดเพื่อซ่อมแซมภาวะดังกล่าวอาจมีภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายได้สูงหากไม่ได้ทำอย่างถูกต้อง ... ภาวะแทรกซ้อนอันตรายที่อาจเกิดได้แก่ การบาดเจ็บต่อระบบปัสสาวะ ระบบอุจจาระ และเกิดการบาดเจ็บต่ออวัยวะภายในช่องท้องเช่นลำใส้หรือท่อไตเป็นต้น ... หากได้รับการตรวจวินิจฉัยและการรักษาที่ถูกต้องโดยผู้เชี่ยวชาญแล้วจะพบว่าการรักษาดังกล่าวได้ผลดีมากและมีภาวะแทรกซ้อนต่ำเพราะปัจจุบันมีการพัฒนาวิธีการผ่าตัดตลอดทั้งอุปกรณ์ที่ใช้ในการผ่าตัดไปอย่างมาก ... มีทั้งการใช้แผ่นวัสดุสังเคราะห์มายึดโยงโดยไม่ต้องตัดมดลูก หรือแม้ต้องมีการตัดมดลูกและผ่าตัดซ่อมแซมช่องคลอด ... ก็อาจทำได้ทั้งแบบผ่าตัดทางช่องคลอดและผ่าตัดแผลเล็กทางหน้าท้องผ่านกล้องเป็นต้น ... หากท่านผู้อ่านต้องการรายละเอียดเรื่องการผ่าตัดวิธีต่างๆก็ขอให้ปรึกษาสูตินรีแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านนี้ต่อไปนะครับ

การรักษาโดยการใส่ห่วงค้ำยัน (Pessary) ... วิธีนี้เหมาะสำหรับผู้ที่มีการหย่อนของกระบังลมมากแต่ไม่เหมาะสมที่จะรักษาด้วยการผ่าตัดเพราะมีความเสี่ยงจากการดมยาสลบหรือจากการผ่าตัดสูงเช่น อายุมากเกินไป มีโรคประจำตัวรุนแรงเช่น โรคหัวใจ โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง หรือโรคอื่นๆที่เป็นข้อห้ามต่อการดมยาสลบหรือการผ่าตัดใหญ่ ... ในกรณีดังกล่าวการใส่ห่วงซึ่งมีลักษณะเป็นห่วงหรือแผ่นยางค้ำยันไว้ในช่องคลอดจะช่วยทำให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

จากที่กล่าวมาทั้งหมดเป็นเพียงส่วนหนึ่งของเรื่องกระบังลมหย่อนเท่านั้นนะครับ ... รายละเอียดยังมีอีกมาก ... เรื่องกระบังลมหย่อนเป็นเรื่องที่ละเอียดอ่อน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสังคมของผู้หญิงไทยที่มีความเขินอายสูง ... โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาวะนี้ส่วนมากจะพบในผู้สูงอายุของเรา ได้แก่ คุณแม่ คุณย่า คุณยาย หรือคุณทวด ซึ่งหลายครั้งผู้เขียนมีความเห็นใจท่านทั้งหลายเหล่านี้มากครับเพราะท่านมักอดทนจนถึงที่สุดโดยไม่บอกให้ลูกหลานได้ทราบเลยว่าท่านมีความทุกข์ทรมานเพียงใดกับการขับถ่ายอุจจาระปัสสาวะ ...  ที่ท่านไม่บอกก็ไม่ใช่เพียงเพราะท่านเขินอายเท่านั้นนะครับ แต่เป็นเพราะท่านไม่อยากรบกวนลูกหลานให้เดือดร้อนมาดูแลท่าน ... ทั้งๆที่อาการทั้งหมดที่ท่านทุกข์ทรมานอยู่ก็เกิดมาจากการที่ท่านให้กำเนิดลูกหลานของท่านนั่นเอง ... อ่านจบแล้วอย่างน้อยก็กลับบ้านไปถามคุณแม่ คุณยาย คุณย่า หรือคุณทวดของท่านมั่งนะครับว่าท่านมีอะไรให้เรารับใช้บ้างหรือไม่ ... ถามอ้อมๆก็ได้นะครับเพราะเรื่องแบบนี้ท่านผู้อาวุโสของพวกเราท่านหน้าบางกว่าพวกเราผู้น้อยในปัจจุบันเยอะเลยละครับ ... หากท่านมีปัญหาอยู่และเราช่วยท่านได้ก็จะเป็นการตอบแทนพระคุณท่านได้เป็นอย่างดีและได้บุญเยอะเลยละครับ

ขอขอบคุณท่านผู้อ่านทุกท่านที่ได้ติดตามอ่านมาจนถึงบันทัดนี้ ... หากมีคำถามหรือความคิดเห็นอะไรเพิ่มเติม ... ผู้เขียนรบกวนติดต่อมาได้ที่ รศ.นพ.วิรัช วุฒิภูมิ สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่ หรือที่โทรศัพท์หมายเลข 1719 หรือที่ Mobile phone: 089-733-1170 นะครับ ........ สวัสดีและขอให้ทุกท่านโชคดีมีสุขภาพแข็งแรงนะครับ

สามมิติ (3D) ในการผ่าตัดผ่านกล้องแบบแผลเล็ก (MIS)

แพทย์ผ่าตัดสวมแว่นเพื่อดูภาพในจอให้เห็นเป็นสามมิติ (3D)

สวัสดีครับคุณผู้หญิงที่รักทุกท่านที่ติดตามอ่านเรื่องสัพเพเหระเกี่ยวกับเรื่องของผู้หญิงผู้หญิงของหมอวิรัช ... หมอไม่ได้เขียนบล็อกซะหลายวันเพราะไปประชุมประจำปีของสมาคมมะเร็งนรีเวชฯที่กาญจนบุรีมาน่ะครับ ... เพิ่งเดินทางกลับมาถึงหาดใหญ่ตอนสองทุ่มเมื่อวานนี้เอง ... พอกลับมาถึงก็เริ่มทำงานเลยโดยแวะไปเยี่ยมคนไข้ที่นัดมาอยู่โรงพยาบาลตอนเย็นวานเพื่อรอผ่าตัดเช้าวันนี้

เช้านี้เข้าทำผ่าตัดคนไข้รายที่เล่ามาน่ะครับ ... เป็นการผ่าตัดใหญ่แต่ผ่าผ่านแผลเล็กหรือที่เรียกว่า MIS (Minimal Invasive Surgery) เช้านี้เป็นการผ่าตัดมดลูกเพราะคนไข้มีมดลูกโตและมีเลือดออกมากจนซีดมีอาการหน้ามืดจะเป็นลม ... แผลที่ผ่าตัดเป็นแผลเล็กๆซึ่งเป็นการผ่าตัดที่นิยมในปัจจุบัน ... วันนี้หมอผ่าผ่านแผลหรือช่องเล็กๆ 3 ช่อง ... ภาษาผ่าตัดแบบแผลเล็กเรียกช่องเล็กๆนี้ว่าพอร์ท (Port) ครับ ... มีพอร์ทที่สะดือหนึ่งแห่งและที่ด้านข้างของช่องท้องส่วนล่างอีกข้างละหนึ่งพอร์ทคล้ายที่เห็นในรูป

พอร์ท (Port) ที่นิยมทำในการผ่าตัด MIS เพื่อตัดมดลูก

วันนี้พิเศษหน่อยที่เป็นการผ่าตัดโดยใช้กล้องบันทึกภาพและจอแสดงผลแบบสามมิติหรือ 3D (Three Dimension) ... ก่อนหน้านี้หมอก็ผ่าตัดผ่านกล้องโดยกล้องบันทึกภาพและจอแสดงผลแบบสองมิติหรือ 2D (Two Dimension) ... ประมาณสามเดือนที่ผ่านมามีการนำระบบสามมิติมาใช้ที่โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่ ...​ ประเมินจากตัวหมอเองพบว่าตัวเองผ่าตัดได้ดีขึ้นมาก ...​ ที่ว่าดีขึ้นมากหมอหมายถึงทั้งเร็วขึ้นและปลอดภัยต่อผู้ป่วยมากขึ้นโดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องการเย็บแผล ... ความแตกต่างระหว่าง 2D และ 3D ก็คือเรื่อง ความลึก (Depth) ของภาพที่เห็นครับ ... ท่านผู้อ่านลองหลับตานึกถึงตอนที่ท่านดูหนังสามมิติอย่างเช่นเรื่องอวตารหรืออีกหลายๆเรื่องสิครับ ... ท่านจะเห็นความลึกของภาพเหมือนเห็นของจริง ... อีกตัวอย่างของความแตกต่างระหว่าง 2D และ 3D คือการเดินลงบันได้โดยหลับตาซะหนึ่งข้างเทียบกับการลืมตาสองข้างแล้วเดินลงบันได ... ท่านจะพบว่าเสี่ยงต่อการตกบันไดมากครับถ้าใช้ตาข้างเดียวเดินลงบันไดเพราะท่านจะเห็นภาพเพียงสองมิติหรือ 2D ... ท่านจะไม่เห็นความลึกโดยไม่แน่ใจว่าจะยื่นเท้าลงไปลึกแค่ไหนในการก้าวลงบันไดขั้นต่อไป ...​ พอเปลี่ยนเป็นลืมดูทั้งสองตาท่านจะพบว่าจะเกิดความมั่นใจว่าจะก้าวลงบันไดได้อย่างแม่นยำและปลอดภัย ... การผ่าตัด MIS โดยผ่านกล้องและจอแบบ 3D ก็ทำนองนั้นแหละครับ 

ภาพในห้องผ่าตัด MIS โดยใช้กล้องแบบสามมิติ (3D)

ภาพเปรียบเทียบการเห็นความลึก (Depth)

การผ่าตัดเมื่อเช้าประสพความสำเร็จอย่างดี ... ตอนเย็นหมอไปเยี่ยมคนไข้พบว่าคนไข้ปวดแผลเพียงเล็กน้อย เริ่มจิบนำ้ได้ เอนตัวขึ้นมานั่งคุยกับญาติได้ และที่สำคัญคือยิ้มให้หมอได้ ... คาดว่าถ้าอาการดีขึ้นเร็วแบบนี้ก็คงกลับบ้านได้ในอีกสองวัน

เรื่องที่หมอคุยในบล็อกวันนี้ก็เป็นเพียงจุดเล็กๆน้อยๆเรื่องสามมิติ (3D) ในการผ่าตัดผ่านกล้องแบบแผลเล็ก (MIS) ซึ่งอาจเป็นเรื่องค่อนข้างใหม่ในบ้านเรา ...​ แต่หมอเองเชื่อว่าในไม่อนาคตอันใกล้นี้ท่านผู้อ่านอาจได้ยินหรือถูกถามจากแพทย์ผู้รักษาในกรณีที่ท่านเองหรือญาติของท่านต้องรักษาด้วยการผ่าตัดแบบ MIS ว่าจะเลือกผ่าตัดผ่านกล้องแบบ 2D หรือ 3D ... ถ้าถูกถามท่านผู้อ่านจะได้คุ้นกับคำนี้เอาไว้บ้าง ... ประเด็นเรื่อง 3D ที่นำมาใช้ในการผ่าตัดทางการแพทย์ยังมีอีกหลายประเด็นครับ ... ตัวหมอเองคิดว่า 3D จะเป็นคู่แข่งของการผ่าตัดแบบหุ่นยนต์หรือที่เรียกว่า Robotic Surgery ได้ในระดับหนึ่งทีเดียวละครับ

Robotic Surgery

ในยุคโลกาภิวัฒน์ท่านผู้อ่านคงเห็นด้วยกับหมอนะครับว่าเทคโนโลยีก้าวหน้าไปเร็วมากๆ ... แค่ยืนอยู่เฉยๆก็เหมือนเดินถอยหลังซะแล้ว ... การแพทย์ก็เช่นเดียวกันครับ ... แค่ไม่ติดตามข่าวสารไม่นานก็อาจตามไม่ทันคนอื่นๆแล้วซึ่งแม้แต่คนไข้ในปัจจุบันก็มีความรู้เยอะเพราะหาได้ไม่ยากจากอาจารย์กู๋หรืออาจารย์กูเกิ้ล (จริงไม๊ครับ?) ... ที่กล่าวมาเรื่องการผ่าตัดโดยอาศัยเทคโลยีใหม่ๆหมอไม่ได้หมายความว่าของเก่าไม่ดีนะครับ ... อยากจะบอกเพียงว่าของใหม่ได้เปรียบเพราะใช้ของเก่าเป็นพื้นฐานแล้วพัฒนาต่อยอดให้ดีขึ้นกว่าของเก่า ... ก็แค่ดีกับดีกว่าเท่านั้นน่ะครับไม่ใช่ดีกับไม่ดี ...​ เราทุกคนมีสิทธิเลือกนะครับว่าจะเลือกแบบไหน ...​ ความเห็นแบบนี้หมอว่าน่าจะประยุกต์ใช้ได้กับทุกๆอย่างที่เราต้องเลือกในชีวิตในโลกยุคดิจิตอลนี้

ขอให้ทุกท่านมีสุขภาพแข็งแรงและมีความสุขนะครับ

รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ

สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพหาดใหญ่

ช็อกโกแลตซิสต์ (Chocolate cyst)

คำว่าช็อกโกแลตซิสต์ (Chocolate cyst) ถูกนำมาเรียกกันจนจะเป็นภาษาไทยอยู่แล้วครับ ... คำว่าช็อกโกแลตก็คือช็อกโกแลตของหวานที่เราชอบรับประทานกันน่ะครับ ...​ ส่วนใหญ่ถ้าอยู่ในที่เย็นจะเป็นของแข็งแต่จะเป็นของเหลวสีน้ำตาลเข้มในที่ร้อน ... คำว่า ซิสต์ (Cyst) ก็แปลง่ายๆว่าถุงที่มีของเหลวข้างใน ... คำว่าซิสต์ (Cyst) ในทางการแพทย์ส่วนใหญ่มักไม่ใช่เนื้อร้ายหรือมะเร็งหรอกครับ ...​ ของเหลวในก้อนหรือในถุงนั่นก็อาจจะเป็น น้ำ เลือด ไขมัน น้ำเหลือง หรือน้ำหนอง เป็นต้น ...​ อย่างไรก็ตามซิสต์บางอย่างอาจเป็นถุงที่มีของเหลวซึ่งเกิดจากเนื้อมะเร็งที่มีการสลายตัวเป็นของเหลวก็ได้

มดลูกและปีกมดลูก (ปีกมดลูกหรือรังไข่ข้างซ้ายโตเป็นถุงเลือดเหลวๆหรือช็อกโกแลตซิสต์ในขณะที่ข้างขวาปกติ)

วันนี้หมอจะขอเขียนถึงช็อกโกแลตซิสต์ (Chocolate Cyst) ที่เป็นที่เข้าใจกันโดยทั่วไปว่าหมายถึงก้อนเนื้องอกชนิดหนึ่งที่เกิดที่ รังไข่ (Ovary) ของคุณผู้หญิง ... จริงๆแล้วก้อนชนิดนี้ไม่ได้มีช็อกโกแลตอยู่ภายในหรอกครับ ...​ ภายในก้อนเนื้องอกที่มีลักษณะเป็นถุงชนิดนี้จะเป็นเลือดเก่าๆเหลวๆซึ่งมีสีน้ำตาลเข้มคล้ายช็อกโกแลตเหลวๆทำให้นิยมเรียกกันว่าช็อกโกแลตซิสต์

การที่เลือดไปออกและรวมตัวกันเป็นถุงเลือดอยู่ที่รังไข่เกิดจากการที่มีเยื่อบุโพรงมดลูกไปเจริญผิดที่คือแทนที่เยื่อบุโพรงมดลูกจะบุอยู่เฉพาะที่โพรงมดลูก ...​ กลับไปเจริญอยู่ที่อื่นนอกโพรงมดลูกซึ่งส่วนใหญ่จะอยู่ในบริเวณอุ้งเชิงกรานหรือช่องท้องส่วนล่างของคุณผู้หญิงโดยเฉพาะที่รังไข่ ... ซึ่งในภาวะปกติทุกๆรอบเดือนที่ผ่านไปพบว่าเยื่อบุโพรงมดลูกจะหนาตัวขึ้นมาจากอิทธิของฮอร์โมนจากรังไข่เพื่อรองรับการฝังตัวของทารก ... หากไม่มีการฝังตัวของทารกซึ่งก็คือไม่มีการตั้งครรภ์เกิดขึ้น ...​ เยื่อบุโพรงมดลูกก็จะมีการหลุดลอกออกมาเป็นเลือดทุกๆเดือนหรือที่เรียกว่า ประจำเดือน (menstruation) น่ะครับ

เยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่ก็ตอบสนองต่อฮอร์โมนจากรังไข่เช่นกัน ... เยื่อบุที่อยู่ผิดที่ก็จะหนาตัวขึ้นมาทุกเดือนเหมือนในโพรงมดลูกและหลุดลอกออกมาเป็นเลือดทุกๆเดือนเหมือนกัน ... เลือดที่ออกจากโพรงมดลูกจะมีทางไหลออกสู่ภายนอกผ่านออกมาทางช่องคลอดในขณะที่เลือดที่ออกจากเยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่จะไม่มีทางไหลออกมาภายนอกจึงขังตัวรวมกันอยู่ในช่องท้อง ... รวมกันไปเรื่อยๆทุกๆเดือนจนกลายเป็นถุงเลือดจากถุงเล็กๆก็จะกลายเป็นถุงใหญ่ๆในที่สุด ... ถุงเลือดที่รังไข่นี่แหละครับที่เรียกว่าช็อกโกแลตซิสต์ ... ผู้หญิงที่มีภาวะผิดปกติแบบนี้มักจะมีอาการปวดประจำเดือนมากและยิ่งปวดมากขึ้นเรื่อยๆเมื่อเวลาผ่านไปและมักจะมีพังผืดในอุ้งเชิงกรานและมีภาวะมีบุตรยาก

มดลูก (กลาง) และรังไข่ซ้าย (Chocolate cyst) และพังผืดที่ยึดมดลูกติดกับอวัยวะข้างเคียงทำให้ปวดประจำเดือนและมีบุตรยาก

โรค เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ มีชื่อเรียกทางการแพทย์ว่า Endometriosis ครับ ... คนไข้มักมาพบแพทย์ด้วยอาการปวดประจำเดือนมากหรือภาวะมีบุตรยาก ... หมอเองรู้สึกว่าพบโรคนี้ได้บ่อยมากขึ้นมากเมื่อเทียบกับในอดีตและคิดว่าเหตุผลที่พอเป็นไปได้ที่ทำให้พบภาวะนี้บ่อยขึ้นก็เพราะผู้หญิงในปัจจุบันทำแต่งานและแต่งงานช้ากว่าผู้หญิงในอดีตหรือไม่ก็ครองความโสดไปเลย

ปวดประจำเดือนมีสาเหตุหลายอย่าง ... ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่อาจเป็นหนึ่งในสาเหตุของการปวดประจำเดือน

ท่านผู้อ่านเคยได้ยินญาติผู้ใหญ่เช่นพ่อแม่ปู่ย่าตายายพูดกับลูกสาวหรือหลานสาวที่มีอาการปวดประจำเดือนบ้างไม๊ครับว่า "ปวดประจำเดือนน่ะไม่เป็นไรหรอก ... แต่งงานแล้วก็จะหายปวดไปเอง" คำพูดเหล่านี้ดูน่าจะเกี่ยวกับโรคนี้นะครับเพราะตอนเริ่มเป็นก็จะเริ่มมีอาการปวดประจำเดือนแต่พอรีบแต่งงานตั้งแต่อายุยังน้อยและโรคยังไม่เป็นมากมีพังผืดในอุ้งเชิงกรานน้อยทำให้มีโอกาสตั้งครรภ์สูง ... และโดยธรรมชาติ ... เมื่อตั้งครรภ์รกของทารกก็จะสร้างฮอร์โมนออกมายับยั้งการตกไข่ทำให้ไม่มีฮอร์โมนจากรังไข่มากระตุ้นเยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่ทำให้ไม่มีการหนาตัวและไม่หลุดลอกกลายเป็นเลือดแต่กลับหยุดการเจริญเติบโตและฝ่อไปในที่สุดทำให้โรคนี้ทุเลาหรือหายไปได้จากการตั้งครรภ์ ...​ ผู้หญิงในปัจจุบันแต่งงานช้าทำให้โรคสะสมเป็นอยู่นานและมักมีพังผืดยึดติดมากเกิดภาวะมีบุตรยากทำให้โรคยิ่งเป็นมากยิ่งขึ้น

การสังเกตของคนสมัยก่อนก็มีหลายอย่างที่เป็นความจริงนะครับตัวอย่างเช่นเรื่องที่หมอเขียนมาในเบื้องต้นเกี่ยวกับช็อกโกแลตซิสต์

ยังมีอีกหลายเรื่องที่น่ารู้เกี่ยวกับโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ (Endometriosis) เช่น การวินิจฉัย การรักษา หรือภาวะแทรกซ้อนจากโรคนี้ ... มีโอกาสหมอจะเขียนเพิ่มเติมในมุมมองอื่นๆของโรคนี้มาให้ได้อ่านกันอีกนะครับ ... สวัสดีและรักษาสุขภาพด้วยนะครับ

รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ
สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่

เอชพีวีวัคซีน

วันนี้หมอขอเขียนต่อจากบล็อกเมื่อวานหน่อยนะครับ ... เมื่อวานหมอเขียนเรื่องเอชพีวี (HPV) แล้วเช้านี้ก็ไปบรรยายเรื่อง "มะเร็งปากมดลูก ...​ ความเสี่ยงที่เลือกได้" ... และอย่างที่ได้เขียนไปเมื่อวานแล้วครับว่าเอชพีวีเป็นกลุ่มไวรัสที่ก่อให้เกิดมะเร็งปากมดลูกโดยเฉพาะอย่างยิ่งเอชพีวีสายพันธ์ที่ 16 และ 18 (HPV-16, HPV-18) ...​ วันนี้พอบรรยายเสร็จแล้วเปิดให้ซักถามก็มีคำถามจากผู้เข้าร่วมประชุมเรื่องการฉีดวัคซีนป้องกันการติดเชื้อเอชพีวีว่า ควรฉีดให้ใคร อายุเท่าไหร่ ฉีดกี่เข็ม ต้องกระตุ้นหลังฉีดครบหรือไม่ และวัคซีนปลอดภัยแค่ไหน

เมื่อถูกถามหมอก็ตอบไปทุกคำถามครับเลยแต่เวลาที่มีสำหรับการตอบค่อนข้างจำกัด ...​ กลับมาบ้านเลยอยากมาตอบในบล็อกเรื่องของผู้หญิงผู้หญิงนี้อีกครั้งครับเผื่อจะมีประโยชน์ต่อท่านผู้อ่านบ้าง

คำถามว่าฉีดให้ใคร ... คำตอบก็คือฉีดให้ได้ทั้งเพศหญิงและเพศชายครับ ที่ดีที่สุดคือในคนที่ยังไม่มีเพศสัมพันธ์เพราะวัคซีนเอชพีวีเป็นวัคซีนป้องกัน (Preventive Vaccine) ไม่ใช่วัคซีนรักษา (Therapeutic Vaccine) จึงมีประโยชน์สูงสุดในคนที่ยังไม่มีการติดเชื้อ ... แต่ในคนที่มีเพศสัมพันธ์แล้วก็ฉีดได้นะครับแต่อาจได้ประโยชน์ไม่เต็มที่นักเพราะหากมีการติดเชื้อเอชพีวีสายพันธ์ที่มีในวัคซีนไปแล้วก็จะไม่สามารถป้องกันเชื้อตัวที่ติดไปแล้วได้ ... ซึ่งในปัจจุบันก็มีผู้หญิงจำนวนมากพอสมควรเลยครับที่มีขอรับการฉีดวัคซีนแม้มีเพศสัมพันธ์ไปแล้วโดยมักจะคิดว่ายังไม่น่าจะติดเชื้อหรือถ้าติดก็ไม่น่าจะติดทุกสายพันธ์ที่มีในวัคซีน ... ได้ภูมิต้านทานบ้างก็ยังดีกว่าไม่ได้เลย

เอชพีวีวัคซีนฉีดได้ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย

คำถามว่าควรฉีดในช่วงอายุเท่าไหร่ ... คำตอบก็คืออายุเท่าไหร่ก็ได้ครับ ... ที่แนะนำตามงานวิจัยคือเริ่มตั้งแต่อายุ 9 ขวบเป็นต้นไปเพราะในช่วงอายุนี้มักจะยังไม่มีเพศสัมพันธ์ ถ้ารอไปฉีดในช่วงอายุมากกว่านี้ก็อาจมีเพศสัมพันธ์และมีการติดเชื้อเอชพีวีไปแล้วเพราะสังคมปัจจุบันมักจะเริ่มมีเพศสัมพันธ์ครั้งแรกเร็วหรืออายุน้อยกว่าสังคมสมัยก่อนมากครับ

คำถามว่าวัคซีนเอชพีวีควรฉีดกี่เข็ม ... เมื่อตอนออกมาใหม่ๆแนะนำให้ฉีดให้ครบ 3 เข็มครับ คือฉีดเข็มแรกแล้วเว้นไป 1-2 เดือนจึงฉีดเข็มที่สอง หลังจากนั้นเว้นไป 4-5 เดือนจึงค่อยฉีดเข็มที่สาม (ต่างกันเล็กๆน้อยๆขึ้นกับเป็นแบบวัคซีน 2 สายพันธุ์หรือ 4 สายพันธุ์) ... พูดง่ายๆก็คือฉีดให้ครบ 3 เข็มใน 6 เดือนน่ะครับ ... ล่าสุดมีคำแนะนำใหม่ออกมาครับว่าหากฉีดในช่วงอายุ 9-13 ขวบจะสามารถลดการฉีดลงเหลือเพียงสองเข็มได้โดยฉีดเข็มแรกแล้วเว้นไปอีก 6 เดือนจึงค่อยฉีดเข็มที่สองก็จะได้ภูมิคุ้มกันเหมือนการฉีดสามเข็มครับ

คำถามว่าต้องกระตุ้นหลังฉีดครบหรือไม่ ... ปัจจุบันยังไม่มีคำแนะนำให้ฉีดกระตุ้น (Booster) ครับ เพราะพบว่าการติดตามในกลุ่มอาสาสมัครที่ทำวิจัยไปเรื่อยแม้การวิจัยจะเสร็จไปแล้ว ... พบว่าในกลุ่มอาสาสมัครดังกล่าวยังมีภูมิต้านทานและป้องกันการติดเชื้อเอชพีวีสายพันธ์ที่มีในวัคซีนได้หลังจากเวลาผ่านไปแล้วประมาณ 10 ปี ... คาดว่าเมื่อติดตามต่อไปเรี่อยๆก็น่าจะมีภูมิต้านทานอยู่ตลอดนะครับจึงยังไม่มีคำแนะนำให้ฉีดกระตุ้นในเวลานี้

คำถามว่าปลอดภัยแค่ไหน ... ขอตอบว่าปลอดภัยมากครับเพราะวัคซีนเอชพีวีเป็นวัคซีนที่ทำจากสารที่เสมือนเปลือกหุ้มของไวรัสหรือที่เรียกว่า VLP (Virus-Liked Particle) ไม่ใช่ตัวเชื้อไวรัสโดยตรงจึงไม่มีสายพันธุกรรม (Genome) ที่ก่อให้เกิดโรค ... วัคซีนบางชนิดทำจากตัวเชื้อโรคที่ยังมีชีวิตเพราะจะสามารถกระตุ้นภูมิต้านทานได้ แต่เชื้อดังกล่าวจะต้องถูกทำให้อ่อนแรงลงไปก่อนและไม่สามารถทำให้เกิดโรคได้แต่อาจมีอาการข้างเคียงคล้ายๆการติดเชื้อจริงบ้างแต่อาการดังกล่าวจะน้อยมาก ตัวอย่างวัคซีนกลุ่มนี้เช่น วัคซีนป้องกันโรคหัด หัดเยอรมัน คางทูม เป็นต้นครับ

ข้อมูลล่าสุดเกี่ยวกับเอชพีวีวัคซีนคือ ... องค์การอาหารและยาของประเทศสหรัฐอเมริกา (US-FDA) เพิ่งประกาศรับรองวัคซีนเอชพีวีชนิด 9 สายพันธุ์ ... เมืองไทยของเราคงยังอีกนานครับกว่าจะมีใช้ ...​ ถ้าใครจะฉีดหมอก็สนับสนุนให้ฉีดวัคซีนชนิดที่มีในบ้านเราไปเลยครับ ... ไม่ควรรอ

จริงๆแล้วอาจจะยังมีคำถามเกี่ยวกับเรื่องเอชพีวีวัคซีนอีกมาก ... หมอขอเขียนเล่าสู่กันฟังในวันนี้เพียงแค่นี้ก่อนนะครับ ... วันหน้าถ้ามีโอกาสค่อยเขียนกันใหม่ ... สวัสดีและโชคดีทุกท่านนะครับ

รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ
สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่

เอชพีวี (HPV)

พรุ่งนี้หมอมีโปรแกรมไปบรรยายเรื่อง "มะเร็งปากมดลูก ... ความเสี่ยงที่เลือกได้" เลยอยากเขียนบล็อกสั้นๆเรื่องเอชพีวี (HPV) ซึ่งเป็นชื่อย่อของไวรัสกลุ่มที่เป็นสาเหตุของมะเร็งปากมดลูก (Cervical Cancer) มาให้อ่านกันหน่อยครับเผื่อจะมีประโยชน์ต่อท่านผู้อ่านบ้าง

รูปเชื้อไวรัสเอชพีวื

เอชพีวีคือกลุ่มไวรัสกลุ่มหนึ่งครับ ... ชื่อเต็มๆคือ Human Papillomavirus หรือที่เขียนย่อๆว่า HPV ... ปัจจุบันคนไทยเริ่มรู้จักและเรียกกันทับศัพท์กันไปเลยเช่นพูดว่า ... "ไปตรวจเอชพีวีมา" หรือ "ไปฉีดวัคซีนเอชพีวีมา" เป็นต้น

รูปมะเร็งปากมดลูก (Cervical Cancer)

ไวรัสกลุ่มเอชพีวีที่มนุษย์รู้จักกันมีอยู่ร้อยกว่าสายพันธุ์ครับ ... สายพันธุ์ที่ก่อให้เกิดมะเร็งโดยเฉพาะอย่างยิ่งมะเร็งปากมดลูกมีอยู่ประมาณสิบกว่าสายพันธุ์ ... สิบกว่าสายพันธุ์นี้เราเรียกว่าเอชพีวีกลุ่มเสี่ยงสูง (High-risk HPV) ... ในกระบวนกลุ่มเสี่ยงสูงสิบกว่าสายพันธุ์นี้พบว่าสายพันธุ์ที่มีความรุนแรงสูงสุดคือสายพันธุ์ที่ 16 และสายพันธุ์ที่ 18 (HPV-16, HPV-18) ซึ่งสองสายพันธุ์นี้เป็นสาเหตุของมะเร็งปากมดลูกมากกว่า 70% ... ซึ่งเป็นเหตุผลที่ทำให้บริษัทที่ผลิตวัคซีนป้องกันมะเร็งปากมดลูกเลือกที่จะทำวัคซีนที่ป้องกันเฉพาะสายพันธุ์ที่ 16 และ 18 ซึ่งไม่ได้ป้องกันเอชพีวีกลุ่มเสี่ยงทุกสายพันธุ์ (ทำนองเดียวกันกับวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบบีซึ่งไม่ได้ป้องกันการติดเชื้อตับอักเสบเอและซีเป็นต้น)

แม้ HPV vaccine ที่มีในปัจจุบันจะไม่ได้ป้องกันไวรัสกลุ่มเสี่ยงสูงทุกสายพันธุ์แต่การที่สามารถป้องกันสายพันธุ์ที่ 16 กับ 18 ได้ก็สามารถป้องกันมะเร็งปากมดลูกได้มากกว่า 70% แล้ว ซึ่งก็นับว่าคุ้มค่าแล้วละครับ ... ยิ่งในปัจจุบันสามารถพิสูจน์ได้แล้วว่าเชื้อเอชพีวีไม่ได้ทำให้เกิดเฉพาะมะเร็งปากมดลูกเท่านั้น แต่ยังเป็นสาเหตุของมะเร็งอีกหลายชนิดเช่น มะเร็งช่องคลอด มะเร็งปากช่องคลอด มะเร็งทวารหนัก มะเร็งช่องปาก รวมทั้งโรคที่ไม่ใช่มะเร็งแต่ก็เป็นปัญหาใหญ่ทางสาธารณสุขเช่นหูดหงอนไก่อีกด้วย (หูดหงอนไก่ส่วนใหญ่เกิดจากเอชพีวีสายพันธุ์ที่ 6 และ 11) ... ทำให้การป้องกันการติดเชื้อเอชพีวีด้วยการใช้วัคซีนดูเหมือนน่าจะคุ้มค่ายิ่งขึ้นอีกครับ

เอชพีวีวัคซีนแบบสองสายพันธุ์

เอชพีวีวัคซีนแบบสี่สายพันธุ์

เกือบลืมบอกไปแน่ะครับว่าการติดเชื้อเอชพีวีมากกว่า 90% ติดมาจากการมีเพศสัมพันธ์ ... ซึ่งน่าจะพูดได้ว่าการป้องกันการติดเชื้อที่ดีอีกวิธีหนึ่งซึ่งไม่เปลืองเงินทองเลยก็คือการหลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยงเช่นการมีเพศสัมพันธ์ตั้งแต่อายุน้อยๆหรือการมีเพศสัมพันธ์กับคู่นอนหลายๆคน ... ซึ่งพฤติกรรมดังกล่าวดูเหมือนว่ามีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆในสังคมปัจจุบันนะครับ ... การเลี่ยงพฤติกรรมดังกล่าวอาจเรียกเล่นๆว่าเป็นวัคซีนทางสังคมหรือ "Social Vaccine" ก็ได้นะครับ ... ไม่รู้ว่า Social Vaccine จะทันกับกระแสโลกาภิวัฒน์ในเรื่องพฤติกรรมทางเพศของมนุษย์ในสังคมปัจจุบันและในอนาคตได้หรือไม่ ... ถ้าไม่ทันก็คงจำเป็นต้องใช้เอชพีวีวัคซีนกันละครับ

คนไทยในปัจจุบันใช้ศัพท์ภาษาอังกฤษเรียกทับศัพท์กันมากจนบางคำคุ้นปากเหมือนเป็นภาษาไทยไปแล้วเช่นคำว่า OK เป็นต้น ... เอชพีวีก็เป็นอีกคำหนึ่งที่มีคนเรียกทับศัพท์กันมากขึ้นเรื่อยๆซึ่งหลังจากอ่านข้อความเบื้องต้นจบหมอหวังว่าท่านผู้อ่านคงพอรู้จักคำว่าเอชพีวีมากขึ้นนะครับ

วันนี้จบแค่นี้นะครับ ... วันหลังหมอค่อยเขียนเรื่องอื่นๆมาให้อ่านกันใหม่ ... ขอให้ทุกท่านรักษาสุขภาพทั้งร่างกายและจิตใจให้ดีนะครับ

รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ
สูตินรีแพทย์ รพ.กรุงเทพ-หาดใหญ่