ปีกมดลูก

ปีกมดลูก ... คำๆนี้คงคุ้นๆหูคุณผู้หญิงหลายคนใช่ไม๊ครับ? ... เมื่อไม่นานมานี้หมอมีคนไข้ปวดท้องมาหาหมอที่คลินิกนรีเวชฯครับ ... คนไข้รายนี้มีอาการปวดบริเวณท้องน้อย (ท้องน้อยคือช่องท้องส่วนล่างต่ำกว่าสะดือลงมา) ...​ อาการปวดเป็นมากๆมา 3 วัน ... หลังจากซักประวัติ ตรวจร่างกายทั่วไป ตรวจภายใน และตรวจทางห้องปฎิบัติการ ... หมอได้วินิจฉัยว่าคนไข้น่าจะปวดท้องจากปีกมดลูกอักเสบแบบเฉียบพลัน ... ได้ให้การรักษาต่อด้วยยาปฏิชีวนะหรือยาฆ่าเชื้อแบบฉีดเข้าหลอดเลือดดำ ... วางแผนการรักษาโดยจะดูการตอบสนองภายใน 1-2 วัน ถ้าดีขึ้นจะเปลี่ยนเป็นยารับประทานแต่ถ้าไม่ดีขึ้นอาจต้องเปลี่ยนการรักษาต่อไปเช่นอาจต้องตรวจเพิ่มเติมหรือผ่าตัด ... วันนี้ในบล็อกนี้หมอจะไม่ได้กล่าวถึงรายละเอียดในการตรวจรักษาเรื่องปีกมดลูกอักเสบนะครับ

รูปที่ 1: อวัยวะสืบพันธุ์สตรี (สีแดง) อยู่ในช่องท้องส่วนล่าง ประกอบด้วย ช่องคลอด ปากมดลูก มดลูก และปีกมดลูก

วันนี้หมอจะคุยเรื่องอื่นแทนเนื่องจากคนไข้รายนี้ทำให้หมอนึกถึงคำว่า "ปีกมดลูก" ซึ่งเป็นคำที่ใช้กันมานานทั้งในหมู่แพทย์พยาบาลและประชาชนทั่วไป ... แต่ไม่รู้ว่าเราเข้าใจตรงกันหรือไม่ว่าปีกมดลูกคืออะไร ... หมอเลยนำมาเขียนคุยกันในบล็อกผู้หญิงผู้หญิงวันนี้

รูปที่ 2: ช่องคลอด (Vagina) ปากมดลูก (Cervix) ตัวมดลูก (Uterus) และปีกมดลูก (Fallopian tube & Ovary)

ทางการแพทย์ใช้คำว่า "Adnexa" แทนคำว่าปีกมดลูกครับ ...​ ปีกมดลูกหรือ Adnexa ประกอบด้วย ท่อนำไข่หรือท่อรังไข่ (Fallopian tube) และรังไข่ (Ovary) โดยบางตำราได้รวมเยื่อบุช่องท้อง (Broad ligaments) ที่แผ่คลุมท่อรังไข่และรังไข่ทั้งสองข้างว่าเป็นส่วนหนึ่งของปีกมดลูกไว้ด้วย ... หากดูจากรูปที่สองซึ่งเป็นภาพขยายของรูปที่หนึ่ง ... ท่านผู้อ่านจะเห็นว่าในสตรีปกติจะมีมดลูกเพียงอันเดียวเท่านั้น (ในสตรีบางรายที่มีความผิดปกติตั้งแต่กำเนิดอาจไม่มีมดลูกหรือมีมดลูกแฝดก็ได้ครับ) และะจะมีปีกมดลูกสองข้างคือข้างซ้ายและข้างขวา ... ปีกมดลูกเริ่มจากท่อรังไข่ซึ่งเป็นอวัยวะที่เป็นท่อกลวงล้อมรอบด้วยผนังซึ่งเป็นกล้ามเนื้อและเยื่อบุภายในและภายนอก ... ท่อนี้จะมีลักษณะนุ่มๆแต่คดเคี้ยวดูแล้วจะคล้ายๆลำใส้ ... ท่อรังไข่ดูเผินๆจะเหมือนแขนของคนที่ยืนกางแขนออกไปจากตัวมดลูกทั้งสองข้าง ท่อแต่ละข้างจะมีความยาวประมาณ 8-10 เซ็นติเมตร ... ปลายท่อรังไข่จะเป็นปลายเปิดกว้างคล้ายปากแตรซึ่งมักจะโอบคลุมบางส่วนของรังไข่เอาไว้เพื่อเป็นทางเข้าของไข่ในวันที่มีไข่สุก ...​ถัดออกไปจากปลายปากแตรของท่อรังไข่ก็จะเป็นรังไข่ ... รังไข่ของผู้หญิงแม้จะมีขนาดเล็กประมาณหัวนิ้วโป้งคือประมาณ 1x2x3 เซ็นติเมตร แต่ภายในรังไข่เล็กๆนี่แหละครับที่จะมีไข่ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของชีวิตมนุษย์อย่างพวกเราอยู่เป็นหมื่นเป็นแสนใบเลยแหละ ... ไข่แต่ละใบจะเล็กมากจนไม่อาจมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าครับ


ในภาวะปกติของสตรีวัยเจริญพันธุ์ ... จะมีการตกไข่ (Ovulation) ประมาณเดือนละหนึ่งครั้งๆละหนึ่งใบและจะถูกดูดเข้ามาผ่านทางปากแตรของปลายท่อรังไข่ ... เมื่อมีเพศสัมพันธ์ในวันที่มีการตกไข่หรือที่เรียกว่าไข่สุก ...​ ตัวอสุจิ (Sperm) ซึ่งหลั่งออกมาจากอวัยวะเพศชายเวลามีเพศสัมพันธ์จะว่ายผ่านปากมดลูก (Cervix) เข้าไปในโพรงมดลูกผ่านต่อไปตามท่อรังไข่และไปผสมกับไข่ที่บริเวณปลายท่อรังไข่เกิดเป็นตัวอ่อนของมนุษย์ (Embryo) ... ตัวอ่อนจะใช้เวลาประมาณ 6-7 วันในการเดินทางกลับมายังโพรงมดลูกมดลูกเพื่อฝังตัวและเจริญเติบโตต่อไป ... โดยปกติจะอยู่ในมดลูกอีกประมาณ 9 เดือนแล้วจึงคลอดออกมาเป็นทารกและโตขึ้นเรื่อยๆจนเป็นผู้ใหญ่อย่างเราๆท่านๆนี่แหละครับ


แม้ปีกมดลูกจะมีประโยชน์อย่างยิ่งต่อการสืบทอดเผ่าพันธุ์ของมนุษย์ ... แต่ปีกมดลูกก็เหมือนอวัยวะอื่นๆของร่างกายเรานี่แหละครับที่มีโอกาสเกิดโรคได้หลายๆอย่างไม่ว่าจะเป็นการอักเสบจากการติดเชื้อ เป็นเนื้องอกหรือแม้แต่เป็นโรคร้ายๆเช่นมะเร็งเป็นต้น ... ตัวอย่างเช่นในผู้ป่วยที่หมอได้กล่าวยกตัวอย่างมาในเบื้องต้นที่มาหาด้วยอาการปวดท้องและวินิจฉัยว่าเป็นปีกมดลูกอักเสบแบบเฉียบพลัน

รูปที่ 3: ปีกมดลูกขวาอักเสบ มีการบวมของท่อนำไข่และมีพังผืดยึดคลุมอยู่ทั้งที่ท่อนำไข่และรังไข่

วันนี้หมอขอเขียนบล็อกสั้นๆของคำว่าปีกมดลูกไว้แค่นี้นะครับ ... อ่านแล้วคงมีประโยชน์บ้างแต่อาจไม่ครอบคลุมทุกประเด็น ... ถ้ามีโอกาสหมอจะอธิบายเพิ่มเติมในโอกาสต่อไป ... ขอให้ท่านผู้อ่านทุกท่านโชคดีและมีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรงทั้งร่างกายและจิตใจนะครับ


รศ.นพ. วิรัช วุฒิภูมิ
สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลกรุงเทพ-หาดใหญ่